Nieuws en actualiteit

Honingbij geweerd uit natuurgebieden

Door Arie Kreike

Al lange tijd is er de discussie, dat de honingbij de solitaire bijen verdringt.

Deze discussie wordt helaas vaak gevoerd op basis van sentimenten en weinig onderbouwing van wetenschappelijke aard.

Ook beheerders van natuurgebieden zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten doen aan deze sentimenten discussie mee. Inmiddels staat het ook op de politieke agenda want zo gaat dat bij tromgeroffel in de samenleving.

Zijn er objectieve gegevens voorhanden om als imker zelf tot een oordeel te komen. Daartoe heb ik een Duitstalig artikel vertaald waarin naar mijn mening op een heldere wijze de verschillende invalshoeken worden besproken.

Vertaling

Reactie van de werkgroep van het "Institute für Bienenforschung e.V", naar aanleiding van de publicatie van het Institutes für Naturkunde" Zuidwesten (2018/1)  getiteld "Wildbienen first" door Ronald Burger.

In Duitsland worden ongeveer 900.000 honingbijen volken (Apis mellifera L.) gehouden (1). In hetzelfde gebied leven meer dan 500 soorten wilde bijen (2), waarvan in Duitsland meer dan 50% in hun bestaan (3) worden bedreigd.

Zowel de honingbij, die door imkers worden verzorgd, als de wilde bijen voeden zich voornamelijk met stuifmeel en nectar. De gedachte is duidelijk dat op deze manier competitieve situaties kunnen ontstaan, vanwege schaarste van voedselbronnen, tussen honingbijen en wilde bijen.

Het debat over deze concurrentie is de afgelopen jaren geïntensiveerd . In het bijzonder is de internationale wetenschappelijke gemeenschap in toenemende mate geïnteresseerd in het onderwerp, zie daartoe o.a. het artikel van Geldmann en Gonzalez-Varo gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift "Science" in 2018 (4). Het onderwerp krijgt zelfs nog meer explosiviteit tegen de achtergrond van de vestiging van bijen in regio's buiten hun natuurlijke habitat (5, 6). Al honderden jaren geleden worden honingbijen naar nieuwe eco-zones gebracht. Sinds kort worden ook  andere bestuivende bijen, zoals. B hommels en metselbijen, verplaatst om de landbouwproductie te verhogen (7, 8).

Deze belangrijke kwesties worden behandeld in het standpunt van de heer Burger "Wildbienen first" (9). De publicatie wijst erop dat in de publieke perceptie met "bijen" bijna uitsluitend honingbijen worden bedoeld en het grote aantal wilde bijensoorten wordt genegeerd. Naast het uitleggen van enkele fundamentele aspecten van het gedrag van wilde bijen, bespreekt de heer Burger de bestuivingsprestaties van honingbijen en wilde bijen. Hij betwijfelt de algemeen aanvaarde goede bestuivingsprestaties van honingbijen en beweert dat wilde bijen effectiever bestuiven en daarom de belangrijkste bestuivers zijn. Bovendien zouden door imkers verzorgde bijen een gevaar vormen voor de wilde bijen, omdat ze strijden om schaarse voedselbronnen, ze zijn concurrerender en aldus worden wilde bijen verdrongen. Bovendien vormen ze een gevaarlijk reservoir met exotische pathogenen die op wilde bijen kunnen worden overgedragen.

Hoe worden de bestuivingprestaties van honingbijen en wilde bijen beoordeeld?

Een realistische beoordeling van de bestuivingsprestaties van wilde en honingbijen vereist een degelijke literatuur studie en daarbij evaluatie van wetenschappelijke gegevens. Na een recent verschenen overzichtsartikel (10) door Klein et al. (2018), die 203 over dit onderwerp geschreven studies heeft bestudeerd, wordt Apis mellifera nog steeds beschouwd als de belangrijkste bestuiver ; De honingbij wordt genoemd in 164 van de 203 beoordeelde studies. Vooral voor belangrijke landbouwgewassen zijn de bestuivingprestaties van de honingbij uitstekend en onmisbaar. Niettemin zijn wilde bijen ook belangrijk voor een stabiele fruitontwikkeling, daarom is een overweging om de wilde bijen en honingbijen als concurrenten te beschouwen over het algemeen niet erg effectief. Integendeel, wilde bijen en honingbijen vullen elkaar aan en vergroten de veerkracht van een agro-ecosysteem tegen externe verstoringen (10). De ruimtelijke en temporele patronen van het verzameling- en activiteitsgedrag van veel wilde bijen verschillen van die van honingbijen, zodat betrouwbare bestuiving alleen wordt gegarandeerd door de interactie van beide. Ook de studie geciteerd door Burger door Garibaldi et al. 2012 (11), dat een hoger percentage bestuivende wilde bijen rapporteert, benadrukt de complementariteit van wilde bestuivers en beheerde bijenkolonies. Het is moeilijker in te schatten welke bijdragen de individuele bijensoorten leveren aan de bestuiving van wilde planten in de natuurlijke omgeving. De gegevens hierover zijn schaars er is derhalve nog steeds veel onderzoek nodig. Dit geldt met name voor plantensoorten die worden bevlogen door zeer gespecialiseerde bestuivers. Generalisaties zijn niet nuttig. Individuele case studies zijn vereist.

Is het idee van een kritieke concurrentiesituatie tussen wilde en honingbijen correct?

Talrijke studies hebben aangetoond dat een enorme aanwezigheid van bijenkolonies wilde bijen beïnvloedt. Effecten op het aantal bloemenbezoeken en de bezochte planten zijn gedocumenteerd (12) en worden geïnterpreteerd als bewijs van concurrentie tussen wilde bijen en bijenkolonies die door imkers worden gebruikt. Het is echter onduidelijk of het hier momentopnames of kritieke concurrentensituaties met populatie relevante effecten op lange termijn betreft. De substantiële vraag hoe de honingbij wilde bijensoorten zou kunnen verdringen, is in de meeste van deze onderzoeken niet onderzocht (5). Burger's onderzoek richt zich op het voorbeeld van heide-gespecialiseerde wilde bijensoorten, waarvan ongeveer een kwart met uitsterven wordt bedreigd. Bijenkolonies, die naar de heide worden gemigreerd, zouden vanwege de strijd om stuifmeel en nectar de populaties van deze wilde bijensoorten in gevaar brengen. Studies over de concurrentie tussen de honingbij en verschillende oligolectische solitaire bijen hebben echter aangetoond dat solitaire bijen nauwelijks worden beïnvloed door voedselconcurrentie (13, 14). Het gebrek aan nestmogelijkheden en de bijbehorende reproductiebeperkingen vormen een veel grotere bedreiging voor solitaire bijen (15). De beschikbaarheid van broedplaatsen en de waarde van de habitat zijn cruciale kenmerken van het landschapsontwerp en houden geen verband met honingbijen. Recente studies concluderen ook dat de aanwezigheid van honingbijenkolonies de aanwezigheid van wilde bijen niet in gevaar brengt (11, 16). Hieruit kan worden geconcludeerd dat honingbijen - althans in hun traditionele verspreidingsgebied - geen gevaar vormen voor wilde bijen. In de natuurlijke verspreidingsgebieden kan een evolutionair vastgestelde coëxistentie tussen honingbijen en wilde bijen worden aangenomen.

Schaden honingbijen wilde bijen?

Er zijn enkele onderzoeken waarin honingbijen typische pathogenen overgebracht hebben op wilde bijen, vooral hommels (Bombus sp.) waaruit wordt geconcludeerd dat transmissie door honingbijenkolonies (17, 18) een feit is. Hommels worden echter ook commercieel gebruikt in de landbouw bestuiving, opzettelijk geproduceerd en verhandeld op grote schaal, zelfs over de grenzen heen, en dragen op die wijze pathogenen over. Het is moeilijk om de vraag te beantwoorden of de uitwisseling van ziekteverwekkers bedreigende effecten heeft (17), en of de overdracht onder veldomstandigheden gepaard gaat met een aanzienlijk conditie verlies van de wilde hommelsoort. Er zijn zeer weinig onderzoeksgegevens over of en hoe honingbijen ziekte verwekkers overbrengen naar solitair levende wilde bijen.

Hoewel sommige van de bij honingbijen gebruikelijke virussen zijn gedetecteerd in solitaire bijen (19), is niet aangetoond dat dit het gevolg is van overdracht door de honingbij. 

Ook tijdens een infectieonderzoek kon geen negatief effect op solitaire bijen worden waargenomen. Bovendien hebben veel virussen, met name die waarvan het genoom RNA is, heel vaak een breed gastheerbereik, en veel van de virussen die bekend zijn bij honingbijen zijn ook gedetecteerd in andere insecten zoals wespen, vliegen of kevers.

Verder onderzoek is noodzakelijk voordat een echt realistische inschatting gemaakt kan worden van het potentieel risico dat de honingbij een mogelijke ziekteverwekker is voor de wilde bijen.

Risico van het concurrentiedebat

De momenteel beschikbare wetenschappelijke gegevens laten niet toe om te concluderen dat de aanwezigheid van honingbijen een algemene risicofactor voor wilde bijen is. Vernietiging van habitats als gevolg van vernietiging en versnippering van habitats (20), overbemesting van stikstofoxide-emissies en intensieve landbouw, klimaatverandering en het gebruik van verschillende insecticiden is bewezen bedreigend voor wilde bijen . Een confrontatie tussen natuurbeschermers en imkers zal niets doen om deze situatie te verbeteren, en de verbanning van honingbijen uit natuur gebieden zal geen duurzame bescherming kunnen bieden voor de wilde bestuivers.

Aanbevolen actie

Natuurbeschermingsautoriteiten zijn soms geneigd om beheerde bijenkolonies uit beschermde gebieden te houden. De studie van Klein et al. suggereert dat dit in elk geval nuttig is voor wilde bijen (21). In individuele gevallen kan het zinvol zijn om het aantal gevestigde bijenkolonies te beperken (22). In hoeverre en onder welke omstandigheden dit daadwerkelijk kan bijdragen tot de bescherming van de bestaande wilde bijenfauna, is echter een goed onderbouwd wetenschappelijk onderzoek vereist . Wij vinden het dringend noodzakelijk om in het politieke discours te focussen op de aantoonbaar relevante bedreigingen voor wilde bijen zoals verlies van leefgebied, gebrek aan nestmogelijkheden en overbemesting (zie hierboven).

Literatuur

1. Imkerbund D. 2018; Beschikbaar vanaf: http://deutscherimkerbund.de/161-

Imkerei_in_Deutschland_Zahlen_Daten_Fakten.

2. Westrich P. De wilde bijen van Baden-Wuerttemberg 1: algemene sectie: 3-431; Speciaal onderdeel: 435-972. Ulmer, Stuttgart. 1990e

3. Westrich P, Frommer U, Mandery K, Riemann H, Ruhnke H, Acid C, et al. Rode lijst van bijen van Duitsland (Hymenoptera, Apidae) (4e versie, december 2007). Eucera. 2008; 1 (3): 33-87.

4. Moneyman J, González-Varo JP. Het behoud van honing helpt dieren in het wild niet. Science. 2018; 359 (6374): 392-3.

5. Mallinger RE, Gaines-Day HR, Gratton C. Heeft u negatieve effecten op wilde bijen: een systematische herziening van de literatuur. PloS een. 2017; 12 (12): e0189268.

6. Paini D. Impact van de honingbij (Apis mellifera) (Hymenoptera: Apidae) op inheemse bijen: een overzicht. Australische ecologie. 2004; 29 (4): 399-407.

7. Inoue MN, Yokoyama J, Washitani I. Verplaatsing van Japanse inheemse hommels, recent geïntroduceerd door Bombusáterrestris (L.) (Hymenoptera: Apidae). Journal of Insect Conservation. 2008; 12 (2): 135-46.

8. Goulson D. Effecten van geïntroduceerde bijen op inheemse ecosystemen. Jaaroverzicht van ecologie, evolutie en systematiek. 2003; 34 (1): 1-26.

9. Burger R. wilde bijen eerst - onze belangrijkste bestuivers en concurrentie met de honingbij van boerderijdieren. Natural History from the Southwest [Internet]. 2018 02.05.2018. Beschikbaar vanaf: http://www.natur-suedwest.de/.

10. Klein AM, Boreux V, Fornoff F, Mupepele AC, Pufal G. Relevantie van wilde en beheerde bijen voor het welzijn van de mens. Huidige mening in Insect Science. 2018

11. Garibaldi LA, Steffan-Dewenter I, Winfree R, Aizen MA, Bommarco R, Cunningham SA, et al. Wilde bestuivers verbeteren het aantal fruitgewassen met honingbijen. Science. 2013; 339 (6127): 1608-1611.

12. Walther-Hellwig K, Frankl R. Foerageerhabitats en foerageerafstanden van hommels, Bombus spp. (Hym., Apidae), in een agrarisch landschap. Journal of Applied Entomology. 2000; 124 (7-8): 299-306.

13. Hamm A, Haase S, Wittmann D. Strijden wilde bijen en honingbijen om de voedselbron voor pollen? Case study over de concurrentie van de honingbij Apis mellifera carnica L. en de oligolectische wilde bij Heriades truncorum L. .. Hymenopt-conferentie; Stuttgart2004. p. 16-7.

14. Kühn J, Hamm A, Schindler M, Wittmann D. Resourcetoewijzing tussen de oligolectische bladschaar Bee Megachile lapponica L. (Hymenoptera, Apiformes) en andere bloemenbezoekers aan smalbladige wilgenkruid (Epilobium angustifolium, Onagraceae). Communicatie van de Duitse Vereniging voor Algemene en Toegepaste Entomologie. 2006; 15: 389-92.

15e Hudewenz A, kleine AM. Concurrentie tussen honingbijen en wilde bijen en de rol van het nestelen van hulpbronnen in een natuurreservaat. Journal of Insect Conservation. 2013; 17 (6): 1275-83.

16. Moritz RF, Härtel S, Neumann P. Wereldwijde invasies van de westerse honingbij (Apis mellifera) en de resultaten voor biodiversiteit. Ecoscience. 2005; 12 (3): 289-301.

17. Prince M, McMahon DP, Osborne J, Paxton R, Brown M. Ziekte- associaties tussen honingbijen en hommels als een bedreiging voor wilde bestuivers. Nature. 2014; 506 (7488): 364

18. McMahon DP, Prince MA, Caspar J, Theodorou P, Brown MJ, Paxton RJ. Een steek in het spit: wijdverbreide kruisinfectie van meerdere RNA-virussen over wilde en beheerde bijen. Journal of Animal Ecology. 2015; 84 (3): 615-24.

19. Dolezal AG, Hendrix SD, Scavo NA, Carrillo-Tripp J, Harris MA, Wheelock MJ, et al. Honingbijvirussen in wilde bijen: virale prevalentie, belastingen en experimentele inenting. PloS een. 2016; 11 (11): e0166190.

20. Potts SG, Biesmeijer JC, Kremen C, Neumann P, Schweiger O, Kunin WE. Wereldwijde bestuiver daalt: trends, effecten en drijfveren. Trends in ecologie en evolutie. 2010; 25 (6): 345-53 .

21. Kleijn D, Biesmeijer K, Dupont YL, Nielsen A, Potts SG, Settele J. Bijenconservering: inclusieve oplossingen. Science. 2018; 360 (6387): 389-90.

22. Boecking O. Concurrentie tussen honing en wilde bijen. [geciteerd 2018]

 einde vertaling

De belangen van imkers en bijenhouders in Europa worden behartigd door de working party on honey van de copa-cogeca.

Laatste nieuws 17/05/2020 scroll door naar Vervolg 30 maart 2020

Toevoer slechte honing uit Oekraïne.

Oekraïne probeert het handelsverdrag dat zij hebben met de EU uit te breiden.

Ze willen o.a. meer export concessies.

Copa-cogeca heeft al eerder een actieplan opgesteld voor de alarmerende honingmarkt situatie in Europa zie onderstaand bericht.

In dat plan hebben we o.a. melding gemaakt van het feit dat Europese honing wordt geconfronteerd met onhoudbare concurrentie door de toenemende invoer van producten die beweren "honing" te zijn en worden verkocht tegen bodemprijzen met name door China en Oekraïne.

Copa-cogeca heeft een brief gestuurd, aan Ms Sabine Weyand Directeur generaal handel van de Europese Commissie, waarin ze aangeeft tegen een uitbreiding van het handelsakkoord met Oekraïne te zijn.

Europese honingproducenten slaan alarm bij een schrijnende marktsituatie en roept de EU commissie op een nood actieplan in werking te stellen.

De Europese honingproducenten worden geconfronteerd met een kritieke marktsituatie
en Copa Cogeca-leden lanceren een oproep vanuit Brussel aan de Europese autoriteiten omkrachtig en snel in te grijpen.

Deze oproep is vergezeld van een actieplan met concrete maatregelen om al het mogelijke te doen voor 650.000 Europese imkers om hun hoofd boven water te houden. In de nasleep van een zeer gecompliceerd bijen jaar 2019, wordt aandacht gevraagd voor de levensvatbaarheid van de Europese bijenteelt die gevaar loopt. De negatieve trend van de Europese bijenteelt kan onomkeerbaar zijn en daarmee de EU voedselvoorziening in gevaar brengen.

2019 was een somber jaar voor de Europese bijenteelt. Er was geen compenserende stijging van de prijzen, na de honingproductie daling van de belangrijkste producerende en exporterende landen in het zuiden en oosten van de EU, die werd veroorzaakt door slechte klimatologische omstandigheden. Deze abnormale marktsituatie kan niet afgedaan worden als een economisch probleem. Sinds 2013 hebben Europese producenten immers gevochten tegen toenemende invoer met lage prijzen van met name uit China afkomstige honing (gemiddelde prijs: 1,24 € / kg in 2019).
EU producenten kunnen niet concurreren tegen dergelijke prijzen. De gemiddelde productiekosten in de EU bedroeg 3,90 € / kg in 2018. Dit prijsverschil kan alleen worden verklaard door de toevoeging van suikerstroop die moeilijk te detecteren is tijdens grenscontroles in Europa. Tel daarbij op de honingproductiemethode in China die niet voldoet aan Europese normen.

Volgens Etienne Bruneau, voorzitter van de Copa Cogeca-werkgroep honing: “Als de
marktsituatie niet verbeterd kunnen de Europese imkers, die voor een aanzienlijk deel van hun inkomsten afhankelijk zijn van de bijenteelt, geen fatsoenlijk boterham meer verdienen. Dit brengt het bestaan van meer dan 10 miljoen bijenkorven in de hele EU in gevaar. Bijenhouders met hun bestuivingactiviteiten, samen met wilde bestuivers, zijn essentieel voor de Europese land- en tuinbouw evenals het in stand houden van de biodiversiteit. De geschetste situatie bedreigt daarom niet alleen de bijensector sec maar ook andere sectoren van de landbouw alsmede de natuur in het geheel.

De Copa Cogeca-werkgroep honing heeft een actieplan opgesteld. Belangrijke eis daarin is dat de EU op korte termijn er voor zorgt dat alle uit derde landen ingevoerde honing voldoet aan de EU definitie van honing, met name voor honing uit China. Tevens moet de oorsprongsetikettering op alle honingmengsels worden aangebracht, waardoor de verklaring wordt ondersteund, gemaakt door de meerderheid van de lidstaten over dit onderwerp tijdens de landbouw en visserij Raad op 27 januari 2020.
Om de controles te versterken, roept Copa Cogeca de EU Commissie op een nieuw te lanceren gecoördineerd controleplan op te stellen met lidstaten gericht op de invoer van partijen honing van meer dan 20 ton afkomstig uit derde landen. Copa - Cogeca pleit ook voor een op te richten Europees referentielaboratorium voor honing in nauwe samenwerking met het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek, evenals een Europees honingmarkt observatorium.